Τι θα πρέπει να γνωρίζει ένα άτομο με διαβήτη τύπου 2 για τη διατροφή του ; .
Όπως είναι γνωστό, ο σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί μια σύγχρονη απειλή εφόσον σε μεγάλο ποσοστό, συνδέεται με την παχυσαρκία, την υπέρταση , τη στεφανιαία νόσο, τις αγγειακές , νευρικές και νεφρικές βλάβες και οδηγεί πολύ συχνά σε σοβαρές για την υγεία επιπλοκές.
Πρώτη προτεραιότητα αποτελεί η απόκτηση αποδεκτού σωματικού βάρους μέσα από την αλλαγή του τρόπου ζωής με σωστή διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα. Σύμφωνα με πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα, μια απώλεια σωματικού βάρους της τάξης του 5–7% , βελτιώνει σημαντικά τον έλεγχο του διαβήτη, ακόμα και αν δεν επιτευχθεί το υγιές βάρος.
Σε όλα τα παραπάνω, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η εξασφάλιση των απαραίτητων θρεπτικών αναγκών ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, τη δραστηριότητα, τις προσωπικές προτιμήσεις και συνήθειες, για τη βελτίωση της γενικής υγείας μέσα από τη νόστιμη υγιεινή διατροφή και την άσκηση, με σεβασμό στην επιθυμία του ατόμου για αλλαγή.
Στη διαδικασία αυτή, κύριο ρόλο παίζει η ομάδα υποστήριξης από ειδικούς επιστήμονες (γιατρός – διαιτολόγος – νοσηλευτής – ψυχολόγος), για την σωστή κατεύθυνση, ενημέρωση και υποστήριξη του ατόμου με διαβήτη, μέσα από τον τακτικό επανέλεγχο και επαναπροσδιορισμό των στόχων.
Ο ΔΜΣ(Δείκτης Μάζας Σώματος) = Β kg / ύψος(m2) αποτελεί κριτήριο παχυσαρκίας. Όταν ο ΔΜΣ είναι μεγαλύτερος ή ίσος με 25 το άτομο είναι υπέρβαρο και θα πρέπει να χάσει λίγο βάρος, ενώ όταν ο ΔΜΣ είναι μεγαλύτερος από 30, το άτομο θεωρείται παχύσαρκο και επιβάλλεται άμεσα η έναρξη της διαδικασίας.
Η περιφέρεια μέσης (ΠΜ) αποτελεί ένα εξίσου σημαντικό κριτήριο παχυσαρκίας που συνδέεται με τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων. Όταν η ΠΜ είναι μεγαλύτερη ή ίση με 102cm για άνδρες και 88cm για γυναίκες υπάρχει σοβαρός λόγος για απώλεια βάρους.
Δίαιτες που στοχεύουν σε μείωση 500-800 γραμμάρια την εβδομάδα, θεωρούνται ασφαλείς και σταθερές για υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα με ΣΔ(2). Δίαιτες κάτω των 1000kcal για γυναίκες και κάτω από 1200 kcal για άνδρες, ή αυστηρά περιοριστικές κάτω των 800 kcal δεν συνιστώνται.
Η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας στα άτομα με ΣΔ(2) οδηγεί στη βελτίωση της γλυκαιμίας, τη μείωση της αντίστασης στην ινσουλίνη και των παραγόντων κινδύνου για στεφανιαία νόσο, ανεξάρτητα από τη μεταβολή του βάρους.
Η φυσική δραστηριότητα θα πρέπει να μοιράζεται σε 3 τουλάχιστον φορές την εβδομάδα από 1 ώρα χωρίς να περνούν περισσότερες από 2 συνεχείς ημέρες χωρίς άσκηση. Οι επίσημες συστάσεις είναι 30΄ήπιας αεροβικής άσκησης την ημέρα ή από 50 – 60΄ 3-4 φορές την εβδομάδα. Οι ασκήσεις αντοχής βελτιώνουν σημαντικά τη γλυκαιμία αλλά δεν συνιστώνται σε περιπτώσεις διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας.
Πριν την έναρξη του προγράμματος άσκησης επιβάλλεται έλεγχος υγείας για τον κίνδυνο τυχόν στεφανιαίας νόσου ή άλλων επιπλοκών του διαβήτη. Η φυσική άσκηση μπορεί να αυξηθεί πολύ εύκολα μέσα από την καθημερινή δραστηριότητα με ευχάριστες ασχολίες και σπορ.
Για τους διαβητικούς τύπου 2 που παίρνουν δισκία, η άσκηση πρέπει να συνοδεύεται και από ανάλογη διατροφική και φαρμακευτική προσαρμογή για τον κίνδυνο της υπογλυκαιμίας. Π.χ. για ήπιο περπάτημα, 30’, όταν η γλυκόζη αίματος είναι μικρότερη των 100mg/dl πριν την άσκηση, συστήνεται κατανάλωση ενός φρούτου.
Οι υδατάνθρακες έχουν ιδιαίτερη σημασία στη δίαιτα του διαβητικού, εφόσον αποτελούν το κύριο θρεπτικό συστατικό που επηρεάζει τη μεταγευματική γλυκόζη. Βρίσκονται με τη μορφή των απλών υδατανθράκων (γλυκόζη, μέλι, φρουκτόζη, γαλακτόζη) και των σύνθετων (άμυλα, σπόροι, δημητριακά, όσπρια, ζυμαρικά, πατάτες, ρύζι κλπ) και αναλογούν στο 50-55% των ολικών kcal της δίαιτας. Καλές πηγές υδατανθράκων: φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ακατέργαστοι σπόροι, καρποί.
Η κατανάλωση ζάχαρης σε ποσότητα μεγαλύτερη από 50 gr την ημέρα δεν συνιστάται, και όταν χορηγείται θα είναι πάντα σε αντικατάσταση άλλων υδατανθράκων στο γεύμα. Η περιεκτικότητα των γευμάτων σε υδατάνθρακες θα πρέπει να προσαρμόζεται στις χορηγούμενες δόσεις των αντιδιαβητικών δισκίων για καλύτερη ρύθμιση της γλυκόζης και της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης. Η επιλογή υδατανθράκων με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη και γλυκαιμικό φορτίο μπορεί να έχει κάποια σπουδαιότητα για τη ρύθμιση της μεταγευματικής γλυκόζης, αν και υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις για το θέμα. Ωστόσο, ο γλυκαιμικός δείκτης είναι πολύ ευαίσθητος και επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως ο βαθμός ωρίμανσης του φρούτου, ο τρόπος μαγειρικής παρασκευής του τροφίμου, η σύσταση του αμύλου της τροφής, η συντήρηση και η αποθήκευση.
Τα φρούτα ή οι χυμοί θα πρέπει να καταναλώνονται ως μέρος του κύριου ή ενδιάμεσου γεύματος μαζί με άλλα τρόφιμα και όχι μόνα τους για καλύτερη ρύθμιση.
Πρωτεΐνες:
Όταν η νεφρική λειτουργία είναι ομαλή, η ημερήσια πρόσληψη θα πρέπει να κυμαίνεται στα 15-20% των ολικών θερμίδων της δίαιτας. Σε περιπτώσεις διαταραχής της νεφρικής λειτουργίας, περιορίζεται η πρόσληψη κρεατικών, γαλακτοκομικών και αυγών . .
Καλές πηγές πρωτεΐνης υψηλής βιολογικής αξίας είναι τα άπαχα κρεατικά, πουλερικά, ψάρια, τυριά, γαλακτοκομικά ( 0 -2 % λιπαρά) και αυγά ενώ χαμηλής βιολογικής αξίας τα όσπρια, δημητριακά και οι καρποί.
Λίπος :
Η μειωμένη πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων και χοληστερόλης συνδέεται και με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης της στεφανιαίας νόσου, υπέρτασης και δυσλιπιδαιμίας . Το ολικό λίπος της δίαιτας δεν πρέπει να ξεπερνά το 20 _ 35 % των συνολικών ημερήσιων θερμίδων της δίαιτας, ενώ τα κορεσμένα λιπαρά οξέα ( κόκκινο κρέας, βούτυρο, πλήρη γαλακτοκομικά και τυριά, κρόκος αυγού) να μην ξεπερνούν το 7 – 10 %. Η αντικατάσταση μέρους των κορεσμένων λιπαρών οξέων με μονοακόρεστα ( ελαιόλαδο) και η αυξημένη κατανάλωση ω3 λιπαρών οξέων ( ψάρια, ωμοί ξηροί καρποί κ.λ.π.) απομακρύνει σημαντικά τον κίνδυνο της δυσλιπιδαιμίας και της στεφανιαίας νόσου.
Τα κρυμμένα λίπη στη δίαιτα μπορεί να απορυθμίσουν το πρόγραμμα διατροφής. Γιαυτό απαιτείται ιδιαίτερη εκπαίδευση ως προς τον τρόπο προετοιμασίας, μαγειρικής παρασκευής, και ανάγνωσης της διατροφικής αξίας και σύστασης των τροφών στις ετικέτες .
Χρήση εμπλουτισμένων τροφίμων και ροφημάτων με φυτικές στερόλες και στανόλες, συμβάλουν στην μείωση των επιπέδων της ολικής χοληστερόλης.
Φυτικές ίνες:
Είναι διαλυτές ( κόμμι , σίκαλη , όσπρια , κριθάρι ,γουάρ ) ή αδιάλυτες ( αλεύρι ολικής άλεσης, βρώμη, ακατέργαστοι σπόροι, λαχανικά, φρούτα κ.λ.π. )
Χαρακτηρίζονται από χαμηλή ενεργειακή πυκνότητα και αυξημένη περιεκτικότητα σε βιταμίνες μέταλλα και ιχνοστοιχεία . Μειώνουν την γλυκαιμία και την λιπαιμία σε άτομα με ΣΔ 2. Συστήνεται πρόσληψη 20 – 25 γρ. / ημέρα. Πρόσληψη > 50 γρ./ημέρα συνδέεται με γαστρεντερικά προβλήματα, δυσαπορροφήσεις του σιδήρου, ασβεστίου, ψευδαργύρου και τροφές χαμηλής αποδοχής.
Αλκοόλ:
Σταθερή κατανάλωση μεγαλύτερη των 3 μερίδων την ημέρα αυξάνει τα τριγλυκερίδια και την συχνότητα του ΣΔ. Συστήνεται πρόσληψη : μικρότερη ή ίση με 2 μερίδες την ημέρα για άντρες και 1 μερίδα την ημέρα για γυναίκες. Δεν συνιστάται σε άτομα με ιστορικό αλκοολισμού και υπερτριγλυκεριδαιμίας, νοσήματα ήπατος, χοληφόρων και παγκρέατος.
Για τον κίνδυνο υπογλυκαιμίας σε άτομα που παίρνουν δισκία, συστήνεται η κατανάλωσή του μαζί με την τροφή. Αλκοολούχα ποτά με γλυκιά γεύση δεν συνιστώνται.
Γλυκαντικές ουσίες:
Πολυαλκοόλες ( σορβιτόλη, μαλτιτόλη, υδρολυμένα άμυλα κ.λ.π.) αποδίδουν περίπου 2 θερμίδες ανά γραμμάριο, προκαλούν χαμηλότερη μεταγευματική απάντηση από την γλυκόζη, αλλά όταν χρησιμοποιούνται στο διαιτολόγιο θα πρέπει να αντικαθιστούν την ανάλογη ποσότητα υδατανθράκων.
Υποκατάστατα ζάχαρης ( ασπαρτάμη, σακχαρίνη, ακεσουλφάμη κ.λ.π.).
Είναι γλυκαντικές ουσίες χωρίς θερμιδική αξία. Η κατανάλωσή τους είναι ασφαλής, όταν δεν υπερβαίνει τις αποδεκτές ημερήσιες προσλήψεις που έχουν ορισθεί από το FDA (πίνακας3)
Φρουκτόζη:
Προκαλεί μικρότερη μεταγευματική αύξηση της γλυκόζης στο αίμα από την σακχαρόζη. Υψηλή πρόσληψη στη δίαιτα, αυξάνει τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων μεταγευματικά, και οδηγεί σταδιακά στην παχυσαρκία, για αυτό δεν συνιστάται.
Αντιοξειδωτικά σκευάσματα:
Η χρήση τους δεν συνιστάται σύμφωνα με τα υπάρχοντα επιστημονικά δεδομένα.
Εκπαίδευση – Διατροφική συμπεριφορά
Είναι πολύ βασικό να υπάρχει θετική σχέση μεταξύ του εκπαιδευτή και του εκπαιδευόμενου. Οι στόχοι της διατροφικής εκπαίδευσης θα πρέπει να είναι μικροί και ρεαλιστικοί. Η αυτοπαρακολούθηση, η διατροφική συμπεριφορά σε γεύματα εκτός σπιτιού, οι τεχνικές αποφυγής των επεισοδίων υπερφαγίας, η ενθάρρυνση και υποστήριξη στην προσπάθεια και με την συμμετοχή του οικογενειακού περιβάλλοντος, αποτελούν βασικά στοιχεία στην συμβουλευτική προσέγγιση των ατόμων με ΣΔ (2) για την βελτίωση των δεξιοτήτων και την εφαρμογή των διατροφικών συστάσεων.
Τέλος, η υιοθέτηση ενός προτύπου υγιεινής διατροφής στα πλαίσια της Μεσογειακής Δίαιτας πλούσιο σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια και σπόρους με συχνή κατανάλωση ψαριών( 3 φορ/εβδ.) και τον περιορισμό του κόκκινου κρέατος 1 φορά / 10ημερο σε συνδυασμό με την χρήση του ελαιόλαδου ως κύρια πηγή λίπους και την αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, αποτελεί την βάση της σωστής δίαιτας στα άτομα με ΣΔ2.
Βιβλιογραφία
1. How to eat to Prevent or Treat Diabetes.
Releases First Food Guidelines Tailored to Medical Categories. ADA 2006.
2. Nutrition Recommendations and Interventions for Diabetes – 2006
Diabetes Care 29: 2140 – 2157, 2006
3. Nutrition Recommendations and Interventions for Diabetes – 2006
Diabetes Care vol. 30 supplement I January 2007.
4. Treating Postprandial Hyperglycemia Does Not Appear to Delay of Early Type 2 Diabetes.
M. Sue Kirkman, MD et al.
Diabetes Care, Volume 29, Number 9, September 2006.
5. Can diabetes mellitus be prevented by diet ?
C. Riccardi and A.A Rivellese.
Diab. Nutr. Metab. 2: 259-262, 1989
6. Finnish Diabetes Prevention Study
7. Study of Obesity – Amer. Diab. Assoc. 2004
8. Μελέτη Look AHEAD ( Action for Health in Diabetes)
9. EDIC ( Epidemiology of Diabetes Interventions and Complications )
10. DCCT ( Diabetes Control and Complications Trial). N. Engl. J Med. 2005.
11. DASH ( Dietary Approaches to stop Hypertation ). DASH- sodium collaborative Research Gtoup. ( n. Engl. J. Med. 2001).
12. Nutritional Management of Diabetes Mellitus and Dysmetabolic Syndrome
J. P Bantle, Gerard Slama
Nestle Nutrition Workshop Series
Clinical & Performance Program, vol. 11, 2006.
Άννα Παπατζιάλα – Σιτζάνη
Κλινική Διαιτολόγος
Προϊσταμένη Τμήματος Διατροφής ΕΑΝ ΜΕΤΑΞΑ ΠΕΙΡΑΙΑ
Επιστημονικός Συνεργάτης FZO
